ھەزارپێ

ھەزارپێ
ھەزارپێ
ناوی پۆلێنکردن	Chilopoda
پلەی پۆلێنکردن	class
پۆلێنکردنی باوان	Myriapoda
ڕێکەوتی دەستپێکردن	٤١٨ million years BCE
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ھەزارپێ، خشی^[١] یان خشک^[٢] (بە ئینگلیزی: Centipede) بە کۆمەڵێک لە گیانلەبەرانی جومگەپێ دەگوترێت کە ڕاوکەرن و ژمارەیەکی زۆر پێیان ھەیە. لە زمانی ئینگلیزیدا سێنتیپیدیان پێ دەگوترێت کە بە لاتین مەعنای سەدپێ دەدات، بەڵام لە ڕاستیدا ھیچ جۆرێکی خشی سەد یان ھەزار پێی نییە، بەڵکوو ژمارەی ئەو جووتە پێیانەی ھەیانە تاقە و لە ١٥وە تا ١٧١ جووت پێیان تێدا تۆمار کراوە.^[٣]

زۆربەی خشییەکان گۆشتخۆرن و بە شوێنی گیانلەبەری بچووکدا دەگەڕێن کە دەرەقەتیان بێن و ڕاویان بکەن. زۆربەی خشییەکان ژەھراوین و دەتوانن بگەزن و ئێش بە مرۆڤ و گیانلەبەرانی تر بگەیەنن. لە بڕێک وڵاتدا، وەکوو چین، دەبرژێنرێن و وەک خواردن کەڵکیان لێ وەردەگیرێت.^[٤]

خواردن[دەستکاری]

زۆربەی ھەزارپێکان گۆشتخۆرن. خواردنی سەرەکییان مێروو و گیانلەبەری بچووک وەک کرمی خاکی، مێش و بەچکەی مێشە. شیکردنەوەی ناوەرۆکی سکی ھەزارپێکان دەری خستووە کە ڕوەکەکان بەشێکی ڕێژەیەکی کەمی خواردنی ئەم گیانلەبەرانەن. ئەگەرچی کاتێک لە تاقیگەدا خواردنیان پێ نەدراوە مەجبوور بوون ڕووەکیش بخۆن.^[٥]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ «خشی»، فەرھەنگی خاڵ، شێخ محەممەد خاڵ ‏ (کوردی (گشت شێوەزارەکان) بۆ کوردیی ناوەندی). فەرھەنگەکانی ڤەژین lex.vejin.net. سەردان لە ڕێکەوتی ٨ی شوباتی ٢٠٢٤.
^ «خشک»، فەرھەنگی خاڵ، شێخ محەممەد خاڵ ‏ (کوردی (گشت شێوەزارەکان) بۆ کوردیی ناوەندی). فەرھەنگەکانی ڤەژین lex.vejin.net. سەردان لە ڕێکەوتی ٨ی شوباتی ٢٠٢٤.
^ Edgecombe, Gregory D.; Giribet, Gonzalo (2007). "Evolutionary biology of centipedes (Myriapoda: Chilopoda)". Annual Review of Entomology. 52 (1): 151–170. doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091326. PMID 16872257.
^ Pak, Mijune. "Eating Bugs/Insects in Donghuamen Night Market!". Follow me Foodie. Archived from the original on 22 November 2016. Retrieved 14 November 2022. ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Lewis 2007, p. ١٦٨.

دەروازەی گیانلەبەران

ئەم «گیانلەبەر» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] «خشی»، فەرھەنگی خاڵ، شێخ محەممەد خاڵ ‏ (کوردی (گشت شێوەزارەکان) بۆ کوردیی ناوەندی). فەرھەنگەکانی ڤەژین lex.vejin.net. سەردان لە ڕێکەوتی ٨ی شوباتی ٢٠٢٤.

[2] «خشک»، فەرھەنگی خاڵ، شێخ محەممەد خاڵ ‏ (کوردی (گشت شێوەزارەکان) بۆ کوردیی ناوەندی). فەرھەنگەکانی ڤەژین lex.vejin.net. سەردان لە ڕێکەوتی ٨ی شوباتی ٢٠٢٤.

[Edgecombe_Giribet_2007-3] Edgecombe, Gregory D.; Giribet, Gonzalo (2007). "Evolutionary biology of centipedes (Myriapoda: Chilopoda)". Annual Review of Entomology. 52 (1): 151–170. doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091326. PMID 16872257.

[4] Pak, Mijune. "Eating Bugs/Insects in Donghuamen Night Market!". Follow me Foodie. Archived from the original on 22 November 2016. Retrieved 14 November 2022. ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[FOOTNOTELewis2007١٦٨-5] Lewis 2007, p. ١٦٨.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]